ترجمه "نون و القلم" جلال آل احمد: اقدام فرهنگی یا سیاسی

(خاطرات لندنیه، بخش دوم)

در سفر اخیری که به لندن در تیرماه 1387 داشتم، فرصتی  بدست آمد که به برخی از مراکز اسلامی،‌ فرهنگی و علمی سر بزنم و از نزدیک برخی از تحولات و اقدامات را مشاهده کنم. در کتابخانه یکی از همین مراکز اسلامی-فرهنگی کتابی به زبان عربی توجهم را جلب کرد.

کتاب از سلسله "ابداعات عالمیه" (نوآوریهای جهانی) بود که از طرف "المجلس الوطنی للثقافه و الفنون و الآداب" (مجلس ملی فرهنگی، هنری و ادبی" کویت در تیر ماه سال 1998 به شماره 318 منتشر شده بود. کتاب مزبور ترجمه داستان معروف "نون و القلم" جلال آل احمد است که توسط دکتر عبدالوهاب علوب ترجمه و توسط خانم دکتر زبیده اشکنانی ویراستاری شده است.

درباره خود این سلسله می توان گفت که اصل کار یک اقدام جالبی است. این سلسله همچون یک نشریه یا به عبارت بهتر یک کتاب سلسله وار به شکل ماهیانه منتشر می شود و در هر کدام یکی از کارهای فرهنگی، هنری یا ادبی کشورهای مختلف بویژه در زمینه های داستان، بیوگرافی، سفرنامه، تآتر و شعر مطرح می گردد.  

قبل از مرور مقدمه مترجم خوب است وی و ویراستار این این ترجمه را به اختصار معرفی کنم.

دکتر عبدالوهاب علوب استادیار دانشکده ادبیات دانشگاه قاهره است که درجه دکتری خود را از دانشگاه آن اربر در میشیگان آمریکا در سال 1988 گرفته است و ترجمه های متعددی از انگلیسی و فارسی به عربی دارد.

خانم دکتر زبیده اشکنانی نیز درجه دکتری خود را در مردم شناسی از دانشگاه دورهام انگلستان اخذ کرده و استادیار آموزشهای تطبیقی در کویت است که تا کنون ترجمه های مختلفی را از انگلیسی و فارسی وارد بازار نشر نموده است.

در مقدمه مترجم چندین نکته آمده است که مناسب دیدم که ترجمه شوند.

-    داستان "نون و القلم" دو عنصر رمزگونه دارد که عبارتند از "زمان" و "مکان" ولی این دو رمز (کد) معین نیستند که در کجا و در کدام زمان جریان دارند. موضوع داستان نیز هیچگونه رمزی در آن مشاهده نمی شود. [بعبارت دیگر، به شکل رمز گونه که نیازمند رمز شکنی باشد، نوشته نشده است].

-    داستان گر چه دارای دو بخش است اما بخش اول ارتباطی به بخش دوم ندارد. تقریبا می توان گفت که کتاب دارای دو داستان جداگانه است که اولی بسیار کوتاه و دومی بلند است. فقط در پایان کتاب است که به داستان اول گریزی زده می شود. اما همه کتاب همانند یک داستانی است که در فضای افسانه ها شکل گرفته باشد. ولی جلال آل احمد موفق می شود که تصویر زنده ای از فضای ترس و وحشت که مردم در آن بسر می برند و به انتظار عدل و رهایی از ظلم نشسته اند را ترسیم کند.

-    داستان گر چه ریشه در تاریخ واقعی ندارد، اما مولف آن یکی از فرقه های مذهبی (دراویش) را از جامعه ایران انتخاب کرده است و در مورد آن داستان را پرورش داده است.

-    داستان در سه زمان مختلف جریان دارد:

-    1- زمان سراینده:‌ یعنی زمان معاصر، یا بعبارت دیگر زمان خواندن روایت.

-    2- زمان فرقه دراویش، که در عصر صفوی وجود داشتند.

-    3- زمان روایت:‌ همچنین عصر صفوی است که در آن ن آندرگیری میان دولت های صفوی و عثمانی اوج می گیرد.

-    البته دراویش در داستان "نون و القلم" به پیروزی نمی رسند ولی مقصود جلال در این داستان، همه کسانی هستند که به نحوی مدعی دینداری در هر زمان و مکان می باشند. دیندارانی که از سادگی مردم برای تسلط بر آنها استفاده می کنند.

-    بنظر می رسد که جلال در داستان خودش شکست حکومت دینی را متوجه اصل دین یا معتقدان به آن نمی کند، بلکه آنرا متوجه حاکمان می داند که به کشمکش های مذهبی، کارهای بیهوده، عدم توجه به مشکلات مردم، و توجه به برخی از افراد جامعه، مشغول می باشند.

-    جلال در این داستان با صراحت کامل به مهمترین مشکل اجتماعی و سیاسی جامعه و قطعی بودن انقلاب اشاره می کند. بر عکس داستانهای دیگر وی مانند "سرگذشت کندوها"‌ که بحث انقلاب در آن به شکل رمزگونه و غیرمستقیم مطرح گردیده است.

این چند نکته از مقدمه مترجم استخراج شده اند. البته فرصت پیدا نکردم که ترجمه را به طور کامل ملاحظه کنم. ولی بنظر می رسید که ترجمه خوبی شده است. اما اینکه برداشتی که مترجم از کل داستان انجام داده است، چه مقدار با اصل داستان همخوانی دارد،‌ برای من مورد تردید است. بویژه در آنجا که تلاش کرده است موضوع انقلاب دینی مردم را به شکل مخدوشی ارائه دهد. اما می توان گفت که شاید یکی از عوامل ترجمه این داستان تاکید بر همین دیدگاه باشد. در اینجا باز هم می توان گفت که انتخاب برخی از کارهای فرهنگی و هنری کشور ما توسط دیگران خالی از اشکالهای سیاسی نیست. در این زمینه نیز می توان گفت که ترجمه این داستان، در حد خود کار خوبی است، اما با مقدمه مترجم به یک اقدام سیاسی و خارج از عرف فرهنگی تبدیل شده است.

حسن بشیر

لندن،‌ پنجشنبه، 20 تیر 1387، 10 جولای 2008