تصویر پرونده هسته ای ایران در رسانه های جهان

تصویر پرونده هسته ای ایران در رسانه های جهان:

با رویکرد تحلیل گفتمانی

حسن بشیر

عضو هیئت علمی دانشگاه و استاد ارتباطات بین الملل

منبع: ماهنامه مدیریت ارتباطات- تیر ماه 1389

پرونده هسته ای ایران پس از موافقت های انجام گرفته در مورد مبادله سوخت هسته ای با ترکیه و برزیل وارد مرحله تازه ای گردید که بنظر می رسید می تواند به عنوان یک راه حل مناسب از طرف ایران مطرح گردد که با استقبال جهانی روبرو شود. اما این اقدام مهم با موضعگیری های بعدی آمریکا، به ویژه تلاش های هیلاری کلینتون، وزیر خارجه آمریکا، وارد چالش های دیگری گردید که منجر به تصویب قطعنامه اخیر بر علیه ایران گردید.

 یکی از مهمترین کارهای رسانه ها اطلاع رسانی است. این اطلاع رسانی می تواند پیچیدگی های فراوانی را در بر داشته باشد. یکی از پیچیدگی های مهم در این رابطه شیوه بازنمایی، دروازه بانی، تاثیرگذاری و اقناع است. در این زمینه رسانه ها روش های گوناگونی را برای طرح مسائل مختلف بکار می گیرند که بخشی از این روشها، اگر نه همه آنها، به نوعی با دیپلماسی عمومی کشور محل انتشار یا کشوری که به آنها وابسته هستند، مرتبط می باشد. به عبارت دیگر همسوئی تبلیغات رسانه ها در بسیاری مواقع با دیپلماسی عمومی کشورهایی که به آنها مرتبط اند، همخوانی دارد. لذا مطالعه رویکردهای رسانه ها نه تنها برای کشف گفتمان آنها در زمینه های مختلف به ویژه سیاسی حائز اهمیت است، بلکه می تواند بازتاب بخشی از سیاست ها و جهت گیری های دیپلماسی عمومی کشور های مرتبط نیز باشد.

تحلیل گفتمان یکی از روش های پژوهش کیفی است که علاوه بر مطالعه متون نوشتاری، گفتاری و تصویری به زمینه های خلق این گفتمان ها یعنی فرامتنها نیز توجه دارد. در تحلیل گفتمان بر خلاف تحلیل محتوا که بیشتر یک روش کمی و آماری است، به معانی درون متن به شکل های صریح، ضمنی و نهایتا فرامتنی با توجه به لایه های مختلف سطحی و عمیق توجه می شود.

برای بررسی تصویر پرونده هسته ای ایران در رسانه های جهانی در روزهای قبل از تصویب قطعنامه اخیر، گزارش های هفت روزنامه مهم جهان از کشورهای مختلف (آمریکا، فرانسه، ژاپن، هنگ کنگ، ترکیه، سویس) که بیشترین مطالب خبری را در این زمینه در روزهای قبل از تصویب قطعنامه مزبور منتشر کرده اند (در تاریخ های: 31 مه، اول ژوئن، دوم ژوئن 2010- مصادف 10 و 11 و 12 خردادماه 1389) را مورد تحلیل قرار می دهیم تا با مهمترین جهت گیری ها (Directions) و محورهای تمرکزی (Attentions) این روزنامه ها آشنا شویم.

روزنامه های مورد بررسی در این رابطه عبارتند از:

1-       واشنگتن تایمز، نیویورک تایمز (آمریکا)

2-       لوتان (سویس)

3-       اکسپرس (فرانسه)

4-       آسیاتایمز (هنگ کنگ)

5-      رادیکال (ترکیه)

6-       سانکی (ژاپن)

تحلیل گفتمانی هفت روزنامه مزبور نشان دهنده این است که بیشترین موضوع های مورد توجه در رابطه با پرونده هسته ای ایران در پنج محور ذیل منعکس شده است:

1-      مسائل غنی سازی (7 محور) (15%)

2-      اسلحه هسته ای (12) (26%)

3-      توافق مبادله سوخت (8) (17%)

4-      مسائل مربوط به آژانس (3) (7%)

5-      تحریم های جدید (16) (35%)

که در صد آنها در نمودار شماره (1) نشان داده شده است.

نمودار شماره (1):‌ محورهای مهم مطرح شده در رسانه های جهان درباره پرونده هسته ای ایران و درصد آنها

مطالعه اجمالی محورهای فوق الذکر (46 محور) در نمودار شماره (1) نشان دهنده نوعی از اجماع جهانی برای مطرح کردن همه جنبه های مهم پرونده هسته ای ایران است که تقریبا می توان گفت در همه محورهای فوق الذکر وجود دارند. مطالعه تفصیلی گزارش های روزنامه های مذکور نشان دهنده محورهای مهم مطرح شده است که در جداول شماره های (1)، (2)، (3)، (4) و (5) ارائه شده اند.

جدول شماره (1): محورهای مربوط به مسائل غنی سازی

مسائل غنی سازی (7)
آسیاتایمز، هنگ کنگ (4)	نیویورک تایمز، آمریکا (2)	واشنگتن تایمز، آمریکا (1)
تاکید ایران بر غنی سازی 20% حتی بعد از مبادله	افزایش غنی سازی ایران در سایت عظیم نطنز	ادامه غنی سازی اورانیوم توسط ایران
اعلام ادامه غنی سازی برای ایجاد فشار برای مذاکره با آمریکا	ایران بطور مخفیانه در حال احداث دومین نیروگاه غنی سازی قم است.
مذاکره ایران با آمریکا فقط با توقف غنی سازی
ایران قبلا اعلام کرده بود که اگر میله های سوخت در اختیار ایران قرار گیرد غنی سازی متوقف خواهد شد

جدول شماره (2): محورهای مربوط به اسلحه هسته ای

اسلحه هسته ای (12)
اکسپرس، فرانسه (1)	نیویورک تایمز، آمریکا (2)	واشنگتن تایمز، آمریکا (4)	سانکی، ژاپن (2)	رادیکال، ترکیه (3)
عدم جلوگیری توافق یا عدم توافق مبادله سوخت از تولید اسلحه هسته ای	بازرسان آژانس:‌ وجود ذخیره سوخت هسته ای به میزان ساخت دو سلاح هسته ای در ایران	گزارش آژانس: پنهان سازی فعالیت ایران برای تولید کلاهک هسته ای	ادامه داشتن تنش جامعه بین الملل پیرامون برنامه های هسته ای ایران	اسرائیل اینک در خاورمیانه به عنوان تنها قدرت غیرقانونی صاحب تسلیحات اتمی است
	حتی پس از مبادله سوخت، ایران مقدار کافی سوخت برای ساخت یک بمب دارد	عدم پاسخگویی ایران از اوت 2008 در مورد برنامه تسلیحات هسته ای	ایران ادعا می‌کند تولید سلاح اتمی را در سر ندارد	توسعه تسلیحات اتمی اسرائیل با حمایت آمریکا
		ایران اتهامات مربوط به برنامه نظامی را بی اساس می داند		ایران با تحویل اکثر اورانیوم‌اش به خارج از کشور، اطمینان لازم را نزد جهانیان کسب خواهد کرد که در پی تولید تسلیحات اتمی نیست
		ابراز نگرانی آژانس برای خودداری ایران از توضیح فعالیت هسته ای

جدول شماره (3): محورهای مربوط به توافق مبادله سوخت هسته ای

توافق مبادله سوخت (8)
آسیاتایمز، هنگ کنگ (2)	اکسپرس، فرانسه (3)	رادیکال، ترکیه (1)	رادیکال، ترکیه (2)
حمایت روسیه از مبادله سوخت	تشدید لحن آمریکا با ترکیه و برزیل به دلیل توافق	تفاهم تبادل هسته‌ای با تهران که برزیل و ترکیه در آن نقش زیادی داشتند کار فوق‌العاده بود	آمریکا تصور می کرد که ایران با تفاهم ترکیه و برزیل مخالفت کند
خوشبینی متکی از بررسی مبادله سوخت توسط گروه وین	تصور ترکیه و برزیل به خوشحالی آمریکا برای توافق با ایران		تفاهم تهران که با کوشش های برزیل و ترکیه تحقق یافت، کاملا بر حسب درخواست اوباما بوده است.
	بر خلاف اوباما، کلینتون در صدد محکوم کردن توافق

جدول شماره (4): محورهای مربوط به مسائل آژانس

مسائل مربوط به آژانس (3)
لوتان، سوئیس (2)	نیویورک تایمز، آمریکا (1)
محکوم کردن عدم همکاری ایران	سخنگوی کاخ سفید: ایران از همکاری با آژانس خودداری می کند
امیدواری چین برای همکاری ایران با آژانس

جدول شماره (5): محورهای مربوط به تحریم های جدید

تحریم های جدید (16)
آسیاتایمز، هنگ کنگ (2)	لوتان، سوئیس (2)	اکسپرس، فرانسه (1)	ماینیچی، ژاپن (6)	نیویورک تایمز، آمریکا (2)	واشنگتن تایمز، آمریکا (2)	رادیکال، ترکیه (1)
انصراف چین از تحریم ایران	روند تحریم ها باید از سر گرفته شود	آغاز اعمال فشارها برای تحریم در نیویورک	متکی:‌تحریم وضعیت را به سوی اختلاف و تنش پیش می برد	انتظار مقامات آمریکا برای تغییر محاسبات ایران به دلیل تحریم ها	پافشاری آمریکا برای تحریم بیشتر ایران	روسیه و چین مسلماً در راستای خواست های کامل آمریکا، مبنی بر فلج کردن ایران اقدام نخواهند کرد و نخواهند گذاشت به تجارتشان با ایران خللی وارد گردد.
چین:‌ غیر عقلانی بودن تحریم ها	پذیرش روسیه و چین برای پیوستن به تحریم جدید علیه ایران		متکی: تصور می کنم ژاپن و آمریکا در فکر تحریم ایران نیستند	تشکیک برخی از دست اندرکاران دولتی و غیردولتی آمریکا به تغییر رویه ایران پس از تصویب تحریم جدید	مبادله سوخت با ترکیه و برزیل برای جلوگیری از تحریم های جدید صورت گرفت
			متکی:‌ تصویب تحریم به فروپاشی شورای امنیت سازمان ملل منجر می شود
			امورخارجه ژاپن:‌ عدم توقف غنی سازی 20% مانع تشدید تحریم ها نیست
			متکی:‌ عدم ضرورت تحریم پس از توافق انتقال اورانیم
			تلاش ایران برای جلوگیری از تصویب تحریم ها

تحلیل نهائی:

تحلیل نهائی جداول فوق الذکر نشان دهنده این است که رسانه های جهان برای بازنمائی پرونده هسته ای ایران از شیوه های تبلیغاتی خاصی پیروی می کنند که محورهای مهم هر یک از آنها در بخش های مذکور به شرح ذیل می باشد:

1-                 مسائل غنی سازی:

-         مبادله سوخت هسته ای محملی برای اعمال فشار بر آمریکا.

-         ایران غنی سازی را با قدرتی بیشتر ادامه خواهد داد.

2-                 اسلحه هسته ای:

-         مبادله سوخت مانع از تولید سلاح هسته ای نیست.

-         وجود سوخت کافی هسته ای برای تولید بمب در ایران

-         ادعای ایران بر عدم تولید سلاح هسته ای

-         جامعه جهانی نگران فعالیت هسته ای ایران

3-                 توافق مبادله سوخت هسته ای:

-         توافق مبادله سوخت با درخواست اوباما

-         موافقت روسیه با مبادله سوخت

-         تصور آمریکا مبنی بر مخالفت ایران با مبادله سوخت

-         مخالفت کلینتون با مبادله سوخت

-         امیدواری ایران مبنی بر بررسی مبادله سوخت در گروه وین

4- مسائل مربوط به آژانس:

- عدم همکاری ایران با آژانس

- امیدواری چین بر همکاری ایران با آژانس

5- تحریم های جدید:

-         تاکید بر ادامه تحریم ها

-         تاکید آمریکا بر تصویب قطعنامه تحریم بیشتر

-         مخالفت چین با تحریم بیشتر

-         پذیرش روسیه و چین برای تحریم بیشتر

-         امیدواری ایران بر عدم تصویب قطعنامه تحریم

تحلیل محورهای فوق الذکر نشان دهنده چندین مساله مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرند:

1-                   آمریکا در برخورد با پرونده هسته ای ایران از دو شیوه چماق و هویج برای گمراه کردن جهانیان استفاده می کند.

2-                   ضرورت عدم اعتماد کامل به موضع گیری های چین و روسیه.

3-                   ضرورت تلاش مداوم ایران برای افشاگری توطئه های آمریکا در اعمال فشار بر آژانس و سایر کشورهای جهان.

4-                   ضرورت تفکیک میان ادامه اقدامات انسان دوستانه هسته ای با اسلحه سازی هسته ای

5-                   هشیاری بیشتر ایران در تحلیل رسانه های جهان در مورد پرونده هسته ای